Lavurs si d‘alp

Simeon Alig
Simeon Alig © Gieri Antoni Caviezel

Ordvart il temps ufficial da scola tuccav’ei dad ir en plazza.

Cu miu bab ei morts ha ei giu num che jeu stoppi ir ad alp.

Mes frars pli vegls eran tuts gia pladi. Miu frar Johann ha lu stuiu gir giu e vegnir a far fein. Lu sai jeu aunc bein co mia mumma fageva gronds panzieris co quei mondi era uonn da far fein mo cugl agid da miu frar che studegiava d’augsegner e cun Johann ch‘era adina staus ad alp e haveva negin‘idea da segar. Per mei ha quei giu num dad ir ad alp cun mes diesch onns. Jeu sun vegnius pladius sco buob si Ramosa. Da plievgia havevan nus schon caputs, jeu sai che quels tschitschavan l’aua e vegnevan ina pesanca, strusch ina capiala. Il pir era en tegia da vaccas. La damaun baul havevan il paster ed jeu dad ir surorasi a catschar en stavel ed ils dus zezens mavan anoragiu per las vaccas. Cu ins mava sur tegia orasi fagev’ins levar si las vaccas ed il pli bugen fuss ins schischius giu els letgs caulds (quei ch’ei era schon schabegiau) per durmir vinavon. Cu ins era puspei en tegia astgav’il buob ir a ruassar, denton schabegiav’ei ch’ina ni l’autra muncava e lu haveva’ei num dad ir ad encurir quellas. Il bia savev’ins nua che quellas da quei e quei pur manevan, forsa stuev’ins aber era ir duas ni treis gadas avon ch’il stavel era cumplets. Quella stad (1937) havev’ins baghegiau ina tegia nova si Ramosa. Ella tegia nova haveva il signun in letg, ils dus zezens in per els ed in havevan il paster ed il buob ensemen. Il gi dalla cargada ei la tegia veglia vegnida demontada e lu transportada sin targliuns si Ramosa su e fatg si leu. Lezza tegia haveva mo ina treglia sill’entira lunghezia per tuts tschun. Mintg’onn segava la fumeglia in tec fein, scheva schigiar quel e lu midav’ins ora quel. Lu havevan nus ina termenta panaglia da trer piazas avon ch’ei vegneva pischada. Il pir era la miarda en stavel e cu ei fageva ruh survegnevan las vaccas mal-tettels e smanavan halt nungetg. Quellas vaccas stueva il buob ir pertut e rentar en certs loghens sin cu il mulscheder haveva finiu cun tschella.

Stafel und Melker / Stafel e Mulscheder
Stafel und Melker / Stafel e Mulscheder

Conta paga havevas vus da lezs onn per ir ad alp?

Con che jeu hai survegniu sco buob si Ramosa sai jeu buca. Suenter sun jeu ius ad alp en Diesrut. Quei era lu tut in auter pertgirar. Mintga buob haveva in cudisch cun las numras dalla biestga e cun ils nums dils purs. Mintgin era obligaus d’enconuscher la biestga. Lu vegneva pertgirau bia pli intensiv. Ei vegneva buca schau ir ils tiers. Nus havevan lu aunc la Greina e denter 280 e 300 tiers. Da miezgi e la sera era quei adina da catschar ensemen tut la biestga. En Diesrut, astg’jeu gir, che nus havein strusch viu da clar la tegia. La damaun, promt ch’ei fageva gis, eri dad ir ord tegia e la sera da stgir turnar puspei. La biestga vegneva tenida igl entir gi pli u meins en muntanera. La tegia da crap era sin la muota sper il Plaun da Degen. Pli tard ei quella vegnida scarpada giu ed ils pasturs ein lu stai en las baraccas dil militer pli anen. Il mender era da vegnir sur l’aua da quellas vals vi, lu haveva ei neginas punts ni piogns. In onn, igl uost che nus eran ella Greina ha ei dau 50 ni 60 cm neiv. Viers sera ha il starler decidiu dad ir sur l’aua vi culla biestga e l’autra damaun marvegl vegnevan gia ils umens da neiv che havevan fatg in tec trutg e nus havein mo giu da muentar la biestga e quels ein i en corda entochen sil pass ed oragiu Diesrut. Dus gis havein nus giu il muvel en stalla. Il malsegir era la notg sche genetschas ni mugias devan sur tschellas vi, damai ch’ei haveva negins pantuns. Igl ei era schabegiau che nus havein stuiu tagliar giu la cadeina.

En Diesrut mavan ils pursanavels a far fein per cass da neivs.

Entagiusut la tegia segavan ei, mo che quei era in feinet da pauc. Quei onn era il militer silla Greina per proteger ils cunfins e la schuldada ch’era staziunada a Puzatsch ei vegnida quels dus gis cun ballas fein sil bast per perver la biestga.