Beinduras vegneva spitgau memia gitg ed ei deva cass mortals tragics.

Gabriel Alig
Gabriel Alig © Gieri Antoni Caviezel

Era il sectur da sanadad ei semidaus radicalmein dapi voss’affonza.

Nus havevan in miedi da vallada per l’entira Lumnezia-su che steva a Vella ed era ton sco emploiau dalla cassa da malsauns. El era responsabels pil tractament medicinal e vegneva ina ni duas gadas ad jamna enta Vrin e teneva sia ura d’audienzia aschia che negin stueva ir per traplas tochen ora Vella. La stanza d’audienza era en la stiva dado da l’ustria dalla Posta. El astgava tarmetter ses clients en spital ni tier in auter miedi mo sch’ei setractava da cass specials. Il miedi stueva tener ils pazients aschia gitg sco pusseivel en agen tractament, quei era pli favoreivel per la cassa che da schar ir ils pazients ordeifer.

 La higiena haveva era buca la medema muntada sco ozilgi.

Bogns e tualettas en casa dev’ei buca. Il selavar astgav’ins strusch gir selavar. Sch’ei haveva insumma aua dentuorn lu dev’ei forsa ina furschada duas treis gadas dalla fatscha si ed engiu e sch’ei mava bein vegneva aunc schigentau la fatscha cul tschiep. Da schar gir oz era quei extrem primitiv. Era cun la vestgadira. Jeu sai da quels che targevan en la camischa biala la dumengia sur quella da perver. Quei teneva cauld.

Vegnevi produciu sez la vestgadira?

Da mes onns vegneva buca produciu pli vestgadira da carpun, la teila vegneva cumprada. Ei vegneva tessiu, denton plitost per lenzeuls. Jeu sai buca seregurdar ch’enzatgi fuss ius entuorn cun tala vestgadira. Ils bategls cuseva ina schnadrina che haveva empriu da far quei. Quella possedeva ina maschina da cuser e fageva lu ils bategls sin mesira.

Co stev’ei culs calzers?

In da mes augs era era calger, vul gir fageva da calger. Ils calzers eran crosas, catastrofas che mavan insumma buca. Tschei cumprav’ins calzers ord ils catalogs per prezis raschuneivels e da buna qualitad. Ils calzers cun solas da gummi, la schinumnada «Specksohle» hai dau pér suenter mes onns da scola. Avon devi mo calzers enferrai cun guotas, capaneghels, triconis.

Dorfansicht Vrin
Vrin @ C. Meisser, Staatsarchiv Graubünden

Tgei locals savev’ins insumma scaldar?

Locals scaldai devi mo leu nua ch’ins haveva ina pegna. En cuschina era in furnel aviert che deva giu ina certa calira quei mument che ti fagevas fiug. Magasinar la calira savev’ins buca. Nus havevan beinduras aua schelada en cuschina. Lenna havev’ins era buca da stiarner.

Era quei aschia ch’ins survegneva buca la lenna ni ch’ins haveva buca la pusseivladad da luvrar si la lenna?

Mintga casada survegneva ina sort lenna. Quei che valeva enzatgei prendev’ins sco lenna da diever. Lenna da brisch vanzava ei buca la massa. Ins saveva ir a pinar draussa sch’ins leva. Ogna savev’ins era buc ir a pinar senza ch’ei vegneva partiu tier. Roma anflav’ins strusch, egl uaul anflav’ins insumma strusch in lenn da lezzas uras per tiara. Glieud paupra che pudeva strusch star ora da prender ina sort lenna, femnas persulas, mavan egl uaul a prender ensemen mintga rom.

Co steva ei da lezs onns cun la communicaziun?

Telefons devi mo paucs egl entir territori. Telefonau vegneva mo en cass urgents, schiglioc vegneva scret. Quei temps ch’ins era absents da casa vegneva mintgaton ina brev, quei era tut.