La vischnaunca Sumvitg ella Surselva dumbra 1200 habitonts (2019) e cumpeglia las quater fracziuns Sumvitg, Rabius, Cumpadials e Surrein.

Davart nord dil Rein Anteriur sesanflan ils uclauns Chischliun, Clavadi, Siltginas e Sogn Benedetg ed en vischinonza da Rabius ils uclauns Runs e Campieschas. El sid dil Rein Anteriur sesanflan ils uclauns Pardomat-Dado, Falens, Laus ed ella Val Sumvitg igl uclaun Val.

El nord cunfinescha la vischnaunca da Sumvitg cun il cantun Glaruna. Cheu schai cun il Péz Russein ch‘ei 3614 m (Tödi) aults il punct ault dalla vischnaunca. El sid cumpeglia il territori bunamein entochen il cantun Tessin. Sur igl uclaun da Laus ei da cattar in pign lag che senumna Lag da Laus. Da tschella vart dalla val sut il Crap Ner sesanfla la gruppa da lags Lag Serein. Sin il cunfin el nordvest tier Barcuns schai il lag da fermada dall‘Ovra Russein SA. In lag da nivellaziun ed ina tschaffada dil Rein da Sumvitg dall’Ovra Rein Anteriur SA ei da cattar a Runcahez ella Val Sumvitg.

Il territori da vischnaunca da biabein 102 km² cumpona da 4797 hectaras (ha) (= 47 %) muntogna e 2731 ha (= 27 %) uaul. Dallas 2526 ha che vegnan nezegiadas dall’agricultura ein 1956 ha mises e pastiras d’alp. Las ulteriuras 129 ha ein territori habitau. Ils secturs d’economia principals ein l’agricultura, l’economia forestala e la construcziun. Il lungatg principal dalla vischnaunca ei il romontsch sursilvan. Tier la dumbraziun dil pievel igl onn 2000 han 88 procent indicau romontsch sco lungatg principal e 10 procent han indicau tudestg sco lungatg principal.

Las pastiras e las alps cun ils numerus clavaus e mises (aclas) dattan in caracter special alla cuntrada culturala. Part a quella cuntrada fan era las baselgias e las 13 capluttas. Uaul mischedau en loghens pli bass, glatschers e cuntradas da greppa egl ault procuran per ina cuntrada naturala fascinonta. Entadem la Val Sumvitg sin via viers la Greina croda il Rein da Sumvitg en imposantas cascadas a Val e cuora silsuenter vinavon el Rein Anteriur. Tier la vischnaunca s’auda in territori da greppa extendiu. Sper il Péz Russein el nord ein da menziunar il Péz Muraun (2898 m) el vest, il Péz Vial (3168 m) el sid ed il Péz Tgietschen (2858 m) sin cunfin digl ost. Plinavon sesanfla era ina cumpart dalla planira dalla Greina sin territori dalla vischnaunca da Sumvitg.

Igl onn 1175 ei summovico (vitg sisum) vegnius menziunaus documental l’emprema gada. Sumvitg era ina cumpart dalla Cadi (part sisum dalla Surselva) dil stadi Mustér e s‘udeva consequentamein dallas „Treis Ligias“ tier la „Ligia Grischa“. La ruina „Tuor“ ch‘era il casti da famiglia dils „Tuors“ da Sumvitg ei ina perdetga dils patruns dalla claustra da Mustér. Da relevar sco ulteriuras attracziuns ein las baselgias sco era la beinenconuschenta caplutta da Sogn Benedetg ch’ei vegnida baghegiada dil renomau architect Peter Zumthor. En vischinonza da questa caplutta enconuschenta croda en egl la caplutta veglia ch’ei per part vegnida reconstruida igl onn 2012. Questa caplutta ei rodund 1000 onns veglia. Sogn Benedetg porscha in’excellenta vesta ella Val Sumvitg e sin igl ulteriur territori dalla vischnaunca.

A miez la Val Sumvitg sesanflan baghetgs ord in auter temps. In dils dus baghetgs ch’ein vegni aviarts 1908 ha in interprendider da Frankfurt cumprau ensemen cun la fontauna d’aua minerala e modernisau ils onns 1970 entochen 1974. Gia el 17. tschentaner visitavan ils habitonts Bogn Tenigia per far bogn. Il sulet temps da prosperitad dils hotels ei stau ils onns 1908 – 1914. Da quei temps ed ils onns 1947 – 1950 vegnevan ils hosps transportai cun carrotschas e menadira a Bogn Tenigia. La reavertura igl onn 1974 ha giu negin success e differents projects per in auter diever dils baghetgs han fatg naufragi ils onns suandonts.

Sco bunamein dapertut ella Surselva era buc il turissem mobein l’agricultura entochen miez dil 20. tschentaner il sectur d’economia il pli impurtont. Buca mo la fuorma da habitadi els vitgs mobein l’entira cuntrada culturala ha giu influenza dall’agricultura. Aunc oz dat ei fastitgs da quella moda da viver e luvrar tradiziunala sco per exempel ils clavaus vegls, ils mulins ni ils chischners. La spunda el nord sut igl uclaun da Clavadi cun lur massa clavaus ei in exempel persuenter. Tgei che duei succeder cun ils clavaus che han negin diever pli ei aunc ina damonda aviarta en Surselva.

Attracziuns

• Centrum da Sumvitg cun la baselgia catolica da Sogn Gion Battesta cun il tuchiez da sis zenns.
• Casa da burgheis Casa Maissen e Casa Schmidt.
• Atelier Jacomet a Surrein, architect: Werner Schmidt.
• Ruina „Tuor“, Casti da famiglia dils „Tuors“
• Punt veglia da Russein (Punt da lenn sur la Val Russein), cunfin historic denter las duas parts dalla Cadi (Sursassiala e Sutsassiala)
• Caplutta da Sogn Benedetg, caplutta, 1988, architect: Peter Zumthor
• Ruina dalla caplutta da Sogn Benedetg
• Planira dalla Greina

www.sumvitg.ch

www.sumvitg-turissem.ch

http://archivcultural-sumvitg.ch/

Publicaziuns

• Aluis Maissen, (2000), Sumvitg – ina presentaziun culturhistorica, Südostschweiz Print AG, Chur, ISBN 3-9522040-0-5; sa vegnir retratg tier l’administraziun communala da Sumvitg
• Paul Mathias Cathomas, (2016), Nies Tratsch – Nums locals dalla vischnaunca Sumvitg, La Tuatschina, Sedrun; sa vegnir retratg tier l’administraziun communala da Sumvitg

Infurmaziun Senda d’eveniment Sumvitg

Maletg / Scargar: Fegl sgulont Senda d’eveniment Sumvitg