Vacanzas era in plaid jester da lezs temps.

Da quei devi buca. Quei er’ins l’entira stad vid far fein. Sch’ei draccava buca gest, sche mo per in tec plover, vegnevi segau. Empau dapertut vesev’ins sils praus quellas uolps, fein schuau e lu zacu eri da rischlar tut quei ch’ins haveva segau. Savens eri da luvrar cun migliaccas e paneras la stad e tuttina devi da magliar aunc daried fein schliet igl unviern ora.

Giraun deva ei buca da far bia perquei ch’ins haveva en relaziun cun oz ina massa èrs.

Duront l’uiara ei vegniu cumandau d’arar dabia, aschia ch’il prau grass era scarts e lu stuev’ins trer a nez tut ils maghers ch’ins haveva. Tut quels territoris empau pli maneivel da casa vegneva mess en ponns e runau giuadora il fein e mess en clavau. Cul fein selvadi vegneva fatg meidas ni ch’ins metteva quel en faners per trer il fein tard igl atun a val. Tgi che haveva cavals a casa la stad ora haveva in tec pli sempel, cun bos vegneva stratg pauc fein. Savens eran las vias memia schliatas per ir cun ina menadira. In’autra lavur era la raccolta dil graun igl atun. Quel vegneva scuos a maun da lezs temps. Las terrassas ella cuntrada cumprovan ch’ins metteva graun e plantava truffels schizun sin 1600 meters sur mar.

Suenter ch’il graun era scuos stueva quel vegnir transportaus en mulin.

Lu deva ei aunc dus mulins.

Tgei vegneva plantau tut da gliez temps?

Dumiec, segal e pestel.

Co fagev’ins a Vrin da schar madirar il graun da schliats onns?

Il graun vegneva mess sin lattiu. A Vrin hai mai dau chischners ni talinas.

Ha ei era dau onns ch’ins ei vegnius ella neiv cun truffels e cul graun ni ch’ins ha insumma buca saviu raccoltar?

Gie, purginas e neivs han procurau plirs onns per miserablas raccoltas.

La glieud era dependenta bia pli fetg dil clima che uss. Co mava la glieud entuorn cun quella malsegirtad e cun quei squetsch da surviver?

La glieud sefidava pli fetg sin Diu ed enzaco mavi adina.

Per vegnir atras vegneva fatg fein selvadi era en loghens ch’ins sa strusch s’imaginar ozilgi.

Quei era da levar baul e purtar aunc da stgir igl uorden siadora. Auter che quels pèr faners ch’eran sin Puozas eri da far meida, pia zugls da fein ora el liber. Far meida buca mintgin che vegneva da far. Ins stueva rasar ora e smaccar bein il fein, cunzun da vart sut ed enamiez per ch’ei treigi buca l’aua. Sch’ei cueva lu saveva ina meida setrer ualti fetg. Sch’ins fageva en en plirs gis lu savev’ins aunc curreger quei.

Tgei dimensiuns havevan quellas meidas. Cons faschs devan quellas ora?

Naven da dus tochen dudisch faschs.

Quei fein vegneva tratgs a casa pér tard igl atun. Co funcziunava quei?

Sche pusseivel targev’ins il fein aunc da terrein. Ina buna stad savev’ins dumbrar tochen 60 meidas sut il Péz da Vrin.

Trer ils faschs era ina lavur da gruppa.

Tgi che veva silmeins quater faschs mava cun silmeins quater umens.

Co succedeva il trer fein selvadi en detagl?

Cu ei era rasau il tarscham vegneva fatg si igl emprem empau bratschs u cun in risti ni a maun. Igl emprem bratsch vegneva mess davontier e suenter in davos l’auter cun schar scher in tec in sin l’auter. Ils bratschs vegnevan mess vidaneu e buca sco tier il far ponn sidengiu. Cu ins saveva tagliar cul taglia-fein vegneva fatg ina crusch. Cunquei che la meida ei buca quadra stuev’ins cuntschar en ils urs. Lu entschavev’ins a metter en ils snezs. Cu ins vegneva da far plats quaders eri bi far faschs. Il prighel era ch’ins metteva en in tec memia bia sche la meida era cotga empau. La fin vegneva il fasch fein ligiaus e fatgs promts per runar a casa. El territori sut il Péz da Vrin devi quater fistatgs.

Con vess ni tgunsch mava quei da trer ils faschs dils fistatgs giuadora?

Las empremas gadas entochen ch’ils fistatgs eran aunc buca isai mava quei ualti vess. Leu nua ch’ins stueva trer ils faschs d’in plaun ora era ina brava mangla. Tschei mava pulit, els teiss magari mavi memia dabot. Nua ch’ins ughegiava savev’ins ir davos e trer il cantun da trer sur il fasch vi, star davos sissu e schar ir. Enqualgadas devi era martgas.

Lu devi aunc il sistem da far a mesas ni a tiarzas. Co funcziunava quei sistem?

La regla era ch’ins scheva il funs a mesas. Da l’uiara han ins era schau mo per ina tiarza. Quei vul gir che duas tiarzas dil fein mava il possessur cun tut ed ina tiarza saveva quel che segava salvar.

Con latg devan las vaccas cu vus haveis entschiet a far il pur?

Lu mettevan ei sut controlla mo las vaccas che devan in tec pli bia. Sche quei era lu tier quellas che fagevan da genetschas 2500 liters en 300 gis era quei bien tochen fetg bien. Tier tschellas denter 3000 e 4000 liters, paucas sur. Cu igl ei vegniu ch’ins ha stuiu controllar tuttas, devi biaras che devan gnanc 2000 liters. Culs onns ei il quantum lu carschius ed oz eis ei memia.

Ils taurs era en possess dallas societads, tgi decideva tgei taur che vegneva cumpraus?

Quei mettev’ins ina cumissiun. Sch’ei gartegiava era quei bien, schiglioc vegnevan quels schon empau sut ils dents.

E lu tuccav’ei dad ir cun mintga biestg ch’ins leva schar menar tiel taur. L’inseminaziun artificiala ei vegnida bia pli tard.

Jeu hai era pervesiu il taur empau onns. Quels da vischnaunca ni sch’ei eran aunc pli da lunsch stuevan vegnir tochen si Ligiazun a schar menar. Schau far vadi vegneva lu sche pusseivel pér viaden el december.