Lenna, lenna ed aunc inaga lenna, mai star e far nuot

Augustin Candinas
Augustin Candinas

Nossa casa era veglia, quei era primitiv. La tualetta era ord casa, ina scala che mava si, epi mavan ins sin tualetta. Leu era in baun da far survetsch e quel haveva duas ruosnas, ch’ins saveva ir en dus sch’ei fageva prescha. Dasperas havevan nus in pign nuegl, nua ch’ils tiers da casa eran en. La casa tufava schon empau. La liufa cun purschals epi il salvanore, quel ch’ins engarschava e fageva la mezca da casa.

Nossa casa era ina casa dubla ed era buc spartgida. Sch’ins haveva dad ir tiels Candinas, savevins ch’ei seigi dad ir dals dus eschs sin ina vart e grad visavi era l’autra famiglia, ch’era parents. Ins mava direct en cuschina e dacheuen en stiva.

Nossa casa haveva giudem la “brennerei”, sco nus schevan, la destilleria. Quei era pegnas da barschar vinars ed en cuschina ina pegna epi eri giusut la stiva nua che nus stevan, treis pegnas e lu aunc in local nua ch’ins stueva scaldar per schar buglir, quei ch’ins metteva en las ragischs, leu stuevan ins haver caul. Nus havevan quater pegnas.

Sägen im Val Sumvitg
Saegen / Lenna resgiar © Archiv Cultural Sumvitg

Cugl era da far fein, tgei fagevan ils Candinas sch’igl era in gi da ruch? Adina il furschel leu en resgia ed in carr da leiteras cun tgamun ed ir sin quella spunda a pinar lenna, adina pinar lenna e lenna e lenna, mai star a far nuot. Jeu hai oz lenna ch’jeu pos gnanc mirar sissu. Il bab fageva schon si cuolm, sil Con, grad sicheu suren, sugl uaul, tochen sileu vegnevi pinau Cavrida e tratg tochen giu Reits. E naven da leu vegnevi tratg tochen giucheu. Quei era la veta da miu bab. Nuot cun cavals. Miu bab fageva brischa vinars, levava la damaun dallas 4.30, las 5.00 metteva el fiug en quella vanaun sco nus havein viu cheu. Quellas ragischs stuevan ins manizzar fin fin, suenter prendeva el la brenta e mava a perver. Suenter vegneva il tat giu a mirar ch’il fiug seigi buca ius giu. Per far vinars stuevan ins adina haver constant fiug.

Schnapsbrenner
Schnapsbrenner / Brischa vinars © Archiv Cultural Sumvitg

1971 havein nus baghegiau la casa e fatg ina documentaziun. Gl’emprem havein nus stuiu ir cullas plontas en curtgin, nus havein giu neginas maschinas, il bab ed jeu ed il frar. Cheu havein nus entschiet a cavar sulom, tut ils tschalers haveins cavau ora. Nus havevan in motor, in Bucher grond che ha tratg naven il tratsch. Mintga alzada ha dus tschalers.

Baghegiau sempel, tratg tut siado a maun cun sugas. Entschiet a far mir, fatg las spartidas havein il bab ed jeu. Il frar ch’era pur haveva era ina spartgida da tschalers. Il mir entuorn ha il bab fatg cun crappa, leva crappa. Per la finiziun havein nus aunc duvrau ils lennaris ed il rest tut fatg sezs. „Ils Candinas baghegian casa, denton ei sederscha.” Nus vevan fatg ziaghels da 14 e cheu per ventilaziun, da quels da 12. Entschiet a fatg tetg senz’in pliev sin quella casa.

Hausbau
Hausbau / Baghegiar casa © Archiv Cultural Sumvitg

Si Laus era ina “Gruoba” ch’els havevan anflau in bien crap alv da far pegnas scalegl, vicheu el Bubretsch e sicheu dadens ils Barguns eri era ina buna Gruoba. Il bab ha lavurau biars onns per quel. Quei era da far ora tut la crappa a maun – pitgar a maun. Cuna uaffens, zapuns nauschs. Era la buobanaglia stueva ir a pitgar. Lu fagevan ein pegnas ed ina era schizun stada exponida.

La resgia: igl emprem pitgavan ei ora in dètg bliec. Epi lu vegnev’ei mess si la resgia e tratg, vi e neu per uras. Quei era stuffi. Cui serrava mettevan els en cugns.

Oz ha Otto Deplazes crappa che vegn da Brasilia e dapertut entuorn, crappa ch’igl ei grondius da luvrar. Cun maschinas vegni tagliau. Il bab scheva ch’il crap astgi buca esser blaus, lu vevi en aveinas da grep e gliez era diraglia. Zacu era siu bab lu schon vegnius cun ina resgia, quei era grond levgiament

La scola haveva tschun da quellas pegnas. Il scolast stueva mirar sez per la lenna. El haveva ina habitaziun leu. Ina gronda caussa, las pegnas da Surrein.

Nus havein giu pliras resgias, ina en Val ed ina nua ch’ins va a Bubretsch e quella ha stuiu naven, suenter han els baghegiau quella giu Rabius. 1974 la notg dallas diesch ei barschau giu tut e buca baghegiau si. 1830/1838 devi aunc negina viafier.