Marca d’ina maschina agricola
Glossari
Aebi
barcun
ina ruosna ella preit per tonscher atras rauba, sco per exempel maglia
bovas
Tiara e crappa che vegn a val
Bucher
L’interpresa Bucher a Niederweningen el cantun Turitg derivava neu dad ina fravgia. La firma era vegnida enconuschenta entras la producziun da vehichels e maschinas agricolas. Igl onn 2000 ha l’interpresa midau il num sin Bucher Industries AG.
bundestag
Dapi igl onn 1848 la dieta dils delegai dils loghens confederai (las ligias veglias)
buobs
Affons masculins denter 5 e 15 onn.
cargada
Il gi che la biestga vegn messa ad alp all’entschatta dalla stad.
carretta
Urdein cun ina roda per transportar grascha ni autra rauba
chischners
Sistem el liber (chischner) ni vid in clavau (talina) per sechentar il graun.
Confederaziun
Num ufficial dalla Svizra. Cheu: vendita alla Confederaziun
cumpignia da mats
dessignaziun per l’uniun dils umens giuvens, organisada semegliontamein ad ina mistronza ni ina corporaziun dad umens giuvens, ledis dil vitg
curters
Vischals da metter ora latg per schar dar si la groma per far pischada.
enzerdar
Lavur nua ch’il fein gest segau vegn rasaus cun ina fuortga sil prau per schar seccar
faners
Pigns clavaus per deponer il fein selvadi
far tschupi
Tschupi vegn fatg aunc ozildi cun dascha e fluras. Tschupials vegnan mess entuorn porta baselgia per fiastas ecclesiasticas, denton per metter si alla biestga dalla scargada.
faschs
Fein selvadi ligiau ensemen cun terscham per trer giud ils aults.
faultsch
Uaffen per tagliar pastg e fein
fraudader
Fraudar/fraudaziun munta dapi il temps medieval mierviadad, levsenn, furia ni malvuglientscha e del temps modern, far enzatgei nunlubiu.
Heimatwerk
Il „Schweizer Heimatwerk“ ei vegnius fundaus igl onn 1930 entras l’Uniun purila Svizra per incumbensa dil Cussegl federal, per recaltgar lavur per purs muntagnards e per rinforzar las ideologias naziunalas. Il „Schweizer Heimatwerk“ edeva ils onns 1936 entochen 1996 la gasetta „Heimatwerk“ ed ha menau da 1948 entochen 1995 ina scola a Richterswil, respectivamein il center da cuors ch’exista oz a Ballenberg.
jass
In giug da cartas che vegn daus oravontut ella part tudestga dalla Svizra, el Principadi da Liechtenstein, el Vorarlberg dall’Austria, el sid dalla Tiaratudestga, Baden-Württenberg, Elsass, Tirol dil sid, denton era ella Svizra franzosa ed el Tessin. jass vegn per ordinari dau en quater, cun 36 cartas. Il jass vala sco giug naziunal dalla Svizra.
lattiu
Lattas sut il tetg en clavau per schar madirar il graun avon che scuder quel igl atun.
lavur cumina
Lavur che mintga casada stueva far per il generalesser.
marcas
In document che vegneva mess a disposiziun dil stadi. Quei document legitimava da retrer ina certa raziun da victualias.Quellas cartas ein vegnidas duvradas en Svizra l’emprema ga duront la secunda uiara mundiala (1939-1945).
meidas
Zugl fein el liber fatgs cun fein selvadi
messa nuviala
Emprema messa d’in augsegner niev
mises
Loghens nua ch’ins mava a far matg
nuegl da pavlar
Nuegl nua ch’ei vegneva pervesiu il fein raccoltaus la stad. Il pur muntagnard midava da nuegl tier nuegl cun la biestga.
paneras
Sistem da pender si il fein per proteger quel dalla plievgia.
patrun
patrun(latin patronus‚protectur‘) munta il purtader dalla responsabladad, p.ex. il signur ni il menader, il schef
pegna scalegl
Il crap scalegl ha l’atgnadad da dar giu la callira dil fiug successivamein. Strusch in crap natural sa tener en il cauld aschi ditg.
perdanonza
In’impurtonta fiasta ecclesiastica. Biaras pleivs festiveschan la Perdanonza entuorn miez uost.
Plantahof
Scola da purs renomada ella Svizra orientala
pulenta
Buglia da terc che vegn magliada oravontut ell’Italia dil nord, en Spagna en parts dalla Svizra e dall’Austria sco era ell’Europa dig lost ed el Balcan
risdiv
secund tagl da fein che vegn segaus tard la stad ni baul igl atun. Igl emprem tagl, che vegn segaus baul la stad senumna giraun.
rusari
Successiun da differentas oraziuns che serepetan
scola da tenercasa
Scola nua che las participontas emprendevan da menar in tenercasa pli grond per ina famiglia
scotga
Liquid che resta suenter haver fatg tschagrun.
Sontgaclau
Sontgaclau ei in um sogn che viseta cun sia enturascha ils 6 da december ils affons.
stavel
Plaz avon la tegia d’alp nua che las vaccas vegnevan mulschidas
Troccas
Giug da cartas che vegn giugaus specificamein ella Cadi
truffels sut l’aua
Truffels che vegnan fatgs cuer entirs ed entratgs en l’aua.
tschagrun
Product che vegn fatgs ord il scharun.
ventilaziun da fein
Entras in ventilatur vegn menau aria che sferdenta il fein. Entras quei duei vegnir evitau ch’il fein sescauldi ed entscheivi a cuar ed el mender cass a barschar.
viaspras
Devoziun dalla dumengia ni dils firaus suenter gentar
vicari general
Substitut d’in uestg dalla baseglia catolica e generalmein resposabels per l’administraziun digl ordinariat episcopal